باب بنی شیبهباب بنی‌شیبه از درهای ضلع شرقی مسجدالحرام و نخستین در از سمت شمال بود که اولین بار در دوارن مهدی عباسی ساخته شد. این باب محل ورود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده و از مکان‌های استجابت دعا شمرده شده است. این باب در دوران سعودی و در ۱۲ رجب سال ۱۳۸۷ق برداشته شد. ۱ - موقعیتباب بنی‌شیبه در ضلع شرقی مسجدالحرام، نخستین در از سمت شمال بود [۲]
قبادیانی، ناصرخسرو، سفرنامه ناصر خسرو، ص۱۲۸.
که با سه لنگه در برابر باب کعبه و مقام ابراهیم و شمال چاه زمزم قرار داشت. [۶]
رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۲۸.
این باب در برابر خانه‌های بنی‌شیبه قرار داشت [۷]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۳، ص۳۷۲.
[۸]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۴، ص۳۸۹.
و فرزندان شیبة بن عثمان، پرده‌داران کعبه، از آن استفاده می‌کردند.۲ - اسامی دیگر و وجه تسمیهنامهای دیگر آن عبارتند از: باب بنی عبد شمس بن عبد مناف در دوره جاهلیت و آغاز اسلام؛ باب بنی‌شیبه به علت روبه‌رو بودن با خانه‌های بنی‌شیبه؛ [۱۴]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۳، ص۳۷۲.
[۱۵]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۴، ص۳۸۹.
و باب السلام (از قرن ۹ق) [۱۶]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۳، ص۶۴۵.
[۱۸]
رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۳۰.
به تناسب دعای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «اللهم انت السلام و منک السلام، حینا ربنا بالسلام» هنگام ورود از این در و روبه‌رو شدن با کعبه. [۲۰]
رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، ج۱، ص۳۲.
نیز از آن‌جا که سیل گاهی از همین در وارد مسجد می‌شد، آن را باب السیل نیز خوانده‌اند. ۳ - پیشینهباب بنی‌شیبه که نخست همانند همه درهای مسجدالحرام تنها به عنوان ورودی بود، نخستین بار در گسترش اول دوران مهدی عباسی (حک: ۱۵۸ق-۱۶۹ق) ساخته شد. از این باب خلفا استفاده می‌کردند. ۴ - ویژگیهاازرقی (م. نیمه اول قرن ۳ق) در وصف این در که ۲۴ ذرع (حدود ۱۲ متر) پهنا داشت، آن را دارای دو ستون و سه طاق به طول ۱۰ ذرع (حدود پنج متر) با نقش و نگار برجسته دانسته است. بالای این در، پنجره‌ای ساجی و منقش و تزیین شده با طلا و گوهرها به طول ۲۷ ذرع (بیش از ۱۳متر) و به عرض سه ذرع و ۱۲ انگشت (بیش از ۵/۱ متر) وجود داشت. فاصله این پنجره تا زمین ۱۷ ذرع (حدود ۵/۸ متر) بود. بر روی دیوار قسمت بالای در، کتیبه‌ای قرار داشت که در آن، از ساخت این در به دستور مهدی عباسی و نیز از نام سازنده آن، یاد شده بود. ۴.۱ - محل ورود پیامبرباب بنی‌شیبه که تا روزگار ابوبکر (حک: ۱۱ق-۱۳ق) به عنوان حد مسجدالحرام به شمار می‌رفت، [۳۰]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۳، ص۳۷۲.
محل ورود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود. در ماجرای نصب حجرالاسود، وقتی میان قبیله‌ها اختلاف افتاد و تصمیم گرفتند تا قضاوت بر عهده نخستین کسی باشد که از باب بنی‌شیبه وارد می‌شود، پیامبر از این باب وارد شد و به حل اختلاف پرداخت. ۴.۲ - شکستن بت هبلدر فتح مکه (۸ق) علی (علیه‌السّلام) بت هبل را به فرمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شکست و آن را در درگاه باب بنی‌شیبه دفن کرد. ۴.۳ - محل استجابت دعاباب بنی‌شیبه از مکان‌های استجابت دعا شمرده شده است. [۳۷]
بیهقی، ابوبکر، السنن الکبری، ج۵، ص۷۲.
[۳۸]
صباغ، محمد بن احمد، تحصیل المرام، ج۲، ص۵۸۷.
گزارش‌هایی درباره ورود پیامبر از این در گزارش شده و از این رو، ورود از این باب را مستحب دانسته‌اند. گروهی این استحباب را ویژه زائرانی می‌دانند که از سوی مدینه وارد مسجدالحرام می‌شوند؛ اما بیشتر فقیهان استحباب را شامل همه حاجیان می‌دانند. ۴.۴ - نماز بر جنازههااین در همانند باب بنی‌هاشم و باب عباس، از درهایی بود که کنار آن بر جنازه‌ها نماز می‌خواندند. در سرکوب قیام عبدالله بن زبیر در دوران عبدالملک بن مروان (حک: ۶۵ق-۸۶ق) حجاج بن یوسف ثقفی، فرمانده سپاه او، نیروهای دمشقی سپاهش را کنار این در جای داد. [۴۹]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۲، ص۹۴.
۵ - بازسازیباب بنی‌شیبه در دوران حکومت سلطان سلیمان عثمانی (حک: ۹۲۶ق-۹۷۴ق) تعمیر گشت [۵۱]
عبدالقادر، طه، تاریخ عماره و اسماء ابواب المسجد الحرام، ص۷۷-۷۸.
و بالای آن، عباراتی شامل تاریخ تعمیر باب به فرمان سلطان عثمانی، نام مبارک خداوند، و نام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و عشره مبشره و امام حسن (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه‌السّلام) نوشته شد. به سال ۱۱۳۴ق معمار محمد افندی در ترمیم مسجدالحرام، برخی از قسمت‌های باب السلام را سنگ‌فرش کرد. [۵۲]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۴، ص۵۳۱.
۶ - مسدود شدن بابسرانجام این باب در دوران سعودی و در ۱۲ رجب سال ۱۳۸۷ق برداشته شد. [۵۳]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۳، ص۳۷۲.
در جایگاه آن، طاقی با دو ستون چهار گوش بلند از سنگ مرمر قرار دادند و روبه‌روی آن در مسعی دری به همین نام ساختند.در زیر طاق، آیه: «ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنینَ» و بر طاق، آیه: «رَبِّ اَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ...» و در دیگر سوی طاق، برابر مقام ابراهیم، آیه: «سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدینَ» با آب طلا نوشته شد. [۵۷]
رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۲۹.
بعدها این طاق نیز ویران گشت و به نشانه آن، در جایگاه «باب بنی‌شیبه» در روزهای جمعه طاقی سیّار نهادند که امام جمعه در آن‌جا به نماز می‌ایستاد. ۷ - مناره بنیشیبهکنار باب بنی‌شیبه، مناره‌ای به همین نام وجود داشت که در دوره مهدی عباسی تعمیر شد. این مناره که به عنوان ماذنه نیز استفاده می‌شد، به سال ۸۰۹ق فروریخت و سال بعد در حکومت ناصر فرج، حاکم مملوکی مصر (حک: ۸۰۱ق-۸۱۵ق) تعمیر شد. [۶۰]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۳، ص۴۵۷.
این مناره تا پیش از ویران‌سازی نهایی به سال ۱۳۷۵ق در جریان گسترش دوران سعودی، بارها تعمیر و بازسازی شد. [۶۲]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۴، ص۵۷۰.
[۶۳]
کردی، محمدطاهر، التاریخ القویم، ج۵، ص۱۸۵.
۸ - فهرست منابع(۱) اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد (م،۸۸۵ق)، به کوشش شلتوت، مکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۴ق. (۲) اثارة الترغیب و التشویق، محمد بن اسحق الخوارزمی (م،۸۲۷ق)، به کوشش کسروی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. (۳) اخبار مکه، الازرقی (م،۲۴۸ق)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق. (۴) اخبار مکه: الفاکهی (م،۲۷۹ق)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق. (۵) انساب الاشراف، البلاذری (م،۲۷۹ق)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق. (۶) البدایة و النهایه، ابن کثیر (م،۷۷۴ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق. (۷) التاریخ القویم، محمدطاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق. (۸) تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، طه عبدالقادر عماره، مکه، جامعة‌ام القری. (۹) تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر (م،۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق. (۱۰) تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء (م،۸۵۴ق)، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق. (۱۱) تحصیل المرام، محمد بن احمد الصباغ (م،۱۳۲۱ق)، به کوشش عبدالملک دهیش، ۱۴۲۴ق. (۱۲) حاشیة الدسوقی، الدسوقی (م،۱۲۳۰ق)، احیاء الکتب العربیه. (۱۳) رحلة ابن جبیر، محمد بن احمد (م،۶۱۴ق)، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م. (۱۴) رحلة ابن بطوطه، ابن بطوطه (م،۷۷۹ق)، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق. (۱۵) سفرنامه ناصر خسرو، ناصر خسرو (م،۴۸۱ق)، تهران، زوّار، ۱۳۸۱ش. (۱۶) السنن الکبری، البیهقی (م،۴۵۸ق)، بیروت، دار الفکر. (۱۷) الشرح الکبیر، عبدالرحمن بن قدامه (م،۶۸۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه. (۱۸) الطبقات الکبری، ابن سعد (م،۲۳۰ق)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. (۱۹) علل الشرایع، الصدوق (م،۳۸۱ق)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق. (۲۰) فتح العزیز، عبدالکریم بن محمد الرافعی (م،۶۲۳ق)، دار الفکر. (۲۱) فرهنگ اعلام جغرافیایی ـ تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ترجمه: شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش. (۲۲) المجموع شرح المهذب، النووی (م،۶۷۶ق)، دار الفکر. (۲۳) مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا (م،۱۳۵۳ق)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق. (۲۴) المغازی، الواقدی (م،۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق. (۲۵) مغنی المحتاج، محمد الشربینی (م،۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق. (۲۶) المغنی، عبدالله بن قدامه (م،۶۲۰ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه. (۲۷) المقنعه، المفید (م،۴۱۳ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق. (۲۸) من لا یحضره الفقیه، الصدوق (م،۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق. (۲۹) المنمق، ابن حبیب (م،۲۴۵ق)، به کوشش احمد فاروق، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق. (۳۰) وسائل الشیعه، الحر العاملی (م،۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۲ق. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «باب بنی‌شیبه»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۰۴/۱۶. |